Van de kwallen in de zee heeft iedereen gehoord, maar een mysterieus kwalletje dat je kunt tegenkomen wanneer je gaat zwemmen in het meer, wie had dat gedacht? Zoetwaterkwalletjes zijn klein, glibberig én hebben griezelig uitziende tentakels…
Van alle kwallen die in Nederlands water voorkomen is het zoetwaterkwalletje misschien wel de meest bizarre! Hier lees je alles over de zoetwaterkwal; waar ze leven, hoe ze eruitzien, de bizarre voortplanting van deze breinloze diertjes én of ze gevaarlijk zijn voor mensen…! Klik op het menu hieronder om direct door te gaan naar de stukjes!
1. WAT ZIJN KWALLEN?
2. WAAR LEEFT DE ZOETWATERKWAL?
3. BIJZONDERE KENMERKEN
4. ONEINDIGE VOORTPLANTING
5. GEVAARLIJK VOOR MENSEN?
Latijnse Naam: Craspedacusta sowerbii
Klasse: Cnidaria
WAT ZIJN KWALLEN?
Zo’n 400 miljoen jaar geleden, dus lang voordat de dinosauriërs hier op aarde rondliepen, zwommen er in de oceanen dieren rond, die we nu nog steeds tegen komen. Ze zijn glibberig, ze hebben angstaanjagende tentakels en misschien heb je ze wel eens met eigen ogen gezien…Kwallen! Over de hele wereld zijn er zo’n 200 verschillende soorten kwallen, in alle vormen, kleuren en maten. De bloemkoolkwal is de grootste kwal die in onze eigen Noordzee rondzwemt en kan wel 2 meter lang en 40 kg zwaar worden!
Kwallen zijn eigenlijk hele simpele, primitieve dieren, het zijn namelijk zo’n beetje de eerste dieren die op aarde ontstonden. Funfact, tijdens de Gouden Eeuw, toen de grote zeilschepen de wereld over voeren, werd ‘kwal’ geschreven als ‘qualle’. Dit betekent letterlijk ‘nat, slijmerig of bol wezen’. Een betere naam hadden ze dit diertje niet kunnen geven! Kwallen bestaan namelijk voor 95% uit water en voor de rest uit eiwitten, waardoor ze pudding-achtig aanvoelen.
De bolle bovenkant van de kwal noemen we de ‘hoed’. Aan de onderkant, precies in het midden van deze hoed zit de mond van de kwal. Die mond gebruiken ze eigenlijk alleen maar om voedsel naar binnen te werken, want ademen doen ze gewoon door de huid heen, bizar! Het meest opvallende aan de kwal zijn natuurlijk de angstaanjagend uitziende tentakels. En terecht! Lees verderop hoe die tentakels werken en of de zoetwaterkwal kan steken…
WAAR LEEFT DE ZOETWATERKWAL?
Het meest bizarre is dat het zoetwaterkwalletje hier in Nederland eigenlijk helemaal niet thuishoort, oorspronkelijk komen ze namelijk uit China. Op een of andere manier heeft dit kleine, breinloze diertje het voor elkaar gekregen om helemaal vanaf de andere kant van de wereld híer in ons land terecht te komen. Nu heeft het kwalletje daar zelf niet zoveel voor hoeven doen, waarschijnlijk is het zo’n honderd jaar geleden per ongeluk meegelift op een boot, via ballastwater of waterplanten die aan de romp groeien.
Ondertussen komt deze kwal overal op aarde voor, behálve Antarctica. Maar laten we eerlijk zijn, daar is het dan ook véél te koud om lekker rond te zwemmen, toch? In Nederland leven ze dan ook vooral in kalm, zoet water. Denk aan meren en vijvers die in het voorjaar lekker snel opwarmen. Het zou dus maar zo kunnen dat wanneer je een lekker duik neemt, je midden tussen de zoetwaterkwallen belandt!
We zijn voorlopig ook zeker nog niet van dit diertje af, ze lijken het namelijk aardig naar hun zin te hebben. Vroeger waren ze vrij zeldzaam, maar nu de temperaturen stijgen, onder andere door de opwarming van de aarde (klimaatverandering), komen ze steeds meer voor.
BIJZONDERE KENMERKEN
Groot zijn ze niet, zoetwaterkwallen. De hoed wordt hooguit zo’n 2 tot 5cm breed, waardoor het kwalletje niet veel groter is dan een pingpong bal. Zoals de meeste kwallen is het lichaam doorzichtig en heeft het een zilver-witte, soms roze kleur. Wanneer je van bovenaf naar dit diertje kijkt, zie je een groot, kruisvormig patroon. Dit is de maag van de kwal, of beter gezegd: ‘magen’. Dit kwalletje heeft namelijk wel vier maagzakken die allemaal verbonden zijn met de mond. Handig hoor, zo kun het zoetwaterkwalletje vier keer zoveel eten tegelijk verteren!
Het meest opvallende zijn natuurlijk de tentakels. In totaal heeft het zoetwaterkwalletje wel meer dan 600 tentakels die volledig bedekt zijn met minuscule netelcellen. Hiermee vangt het zoetwaterkwalletje elke kleine, onvoorzichtige prooi die nét iets te dichtbij komt.
Ondanks dat ze steeds meer in Nederland gezien worden, is het best bijzonder om zoetwaterkwalletjes tegen te komen. De temperatuur van het water is heel belangrijk voor deze kwallen, ze komen pas tevoorschijn wanneer de watertemperatuur voor langere tijd boven de 20 graden is geweest. Ik geef ze gelijk.
ONEINDIGE VOORTPLANTING
De levenscyclus van kwallen zit net iets ingewikkelder in elkaar dan bij de meeste diersoorten. Kwallen kunnen zich namelijk op twee manieren voortplanten, geslachtelijk én ongeslachtelijk. Een kwal, zoals wij die kennen van het strand of zwemmend in de zee, is het volwassen stadium van dit diertje en wordt ook wel ‘meduse’ genoemd. Wat je misschien niet wist, is dat kwallen voor het grootste deel van hun leven bijna onzichtbaar op de bodem leven.
Elke kwal begint namelijk als een kleine poliep, vastgehecht aan de bodem. Zo’n poliep lijkt een beetje op een uitgerekte anemoon. Wanneer de temperatuur en waterkwaliteit goed is begint de poliep met een bijzonder proces van ongeslachtelijke voortplanting. Aan de top van de poliep beginnen zich kleine kwalletjes te vormen die één voor één loskomen. Een soort toren van opgestapelde baby-kwalletjes die oneindig door lijkt te gaan. Zo kan dus uit een enkele poliep dus wel een kolonie van 10-20 kleine kwalletjes komen, allemaal identieke kopieën van elkaar. Het zijn dus allemaal mannetjes, óf allemaal vrouwtjes.
Zoetwaterkwalletjes leven als poliepen op de bodem van stilstaande riviertjes en meren tot het water in het voorjaar begint op te warmen. Als de winter te koud is kan het gebeuren dat er helemaal geen baby-kwalletjes gevormd worden en blijft de poliep wachten tot het volgende jaar.
Deze baby-kwalletjes, ook wel ephyra genoemd, worden langzaam groter tot ze veranderen in het volwassen medusa stadium. Deze volwassen dieren hebben geslachtsorganen die zaadcellen (mannetjes) of eicellen (vrouwtjes) maken. Die laten ze allemaal tegelijk los in één groot festijn, waarbij de zaadcellen en eicellen versmelten en minuscule larven vormen. Deze larven komen uiteindelijk op de bodem terecht en vormen daar…hoe raad je het zo, een poliep. Zo is de levenscyclus rond en gaat de voortplanting van kwallen ‘oneindig’ door.
GEVAARLIJK VOOR MENSEN?
Elk jaar worden er duizenden mensen gestoken door kwallen, en dat kan flink pijn doen! Op de tentakels zitten namelijk duizenden kleine netelcellen die minuscule harpoentjes met gif injecteren wanneer ze aangeraakt worden. Maar dan blijft de grote vraag: kunnen zoetwaterkwallen steken?
Ja en nee, zoetwaterkwallen hebben tentakels met netelcellen en kleine prooidiertjes kunnen daar zeker door gestoken worden. Maar de huid van mensen is te dik om door een zoetwaterkwal geharpoeneerd te worden. Voor de tentakels van een zoetwaterkwal hoef je gelukkig niet bang te zijn! Zoetwaterkwallen zijn dus niet gevaarlijk, maar wel heel erg mooi! Dat geldt trouwens ook voor een ander kwal-achtig diertje in Nederland, de zeedruif! Check hier hoe mooi de kleuren van dat kwalletje zijn: Zeedruif
REFERENTIES
Lankester, E.R. (1880). On a new jelly-fish of the order Trachomedusae, living in fresh water. Nature 22: 147-148
Dejdar, E., 1934. Die Süsswassermeduse Craspedacusta sowerbii Lankester in monographischer Darstellung. Zeitschrift für Morphologie und Okologie der tiere 28 (5):595-691.
DeVries, Dennis R., 1992. The freshwater jellyfish, Craspedacusta sowerbyi: a summary of its life history, ecology, and distribution., Journal of Freshwater Ecology 7: 7-16.
Redeke, H.C., 1948. Hydrobiologie van Nederland. De zoete wateren. Uitg. C. de Boer jr., Amsterdam. 580 p.
Wagenaar Hummelinck, P., 1936. Over het eerste optreden van Craspedacusta sowerbii in Nederland. Natura, 35: 308-316.
